Ως γενικά κριτήρια αξιολόγησης της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης 2021-2027 θα χρησιμοποιηθούν αυτά που έχουν οριστεί από το Δίκτυο DAC του ΟΟΣΑ για την Αξιολόγηση Επιπτώσεων (EvalNet):
- Συνάφεια: Η συνάφεια αφορά τον βαθμό στον οποίο η Στρατηγική και τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα είναι συνεπή́ με τις εθνικές, περιφερειακές, προτεραιότητες και τις ανάγκες των προβλεπόμενων δικαιούχων, με διεθνείς και περιφερειακές/ διαπεριφερειακές συνέργειες και είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις αλλαγές και τις αναδυόμενες αναπτυξιακές προτεραιότητες και ανάγκες.
- Αποδοτικότητα: Το κριτήριο της αποδοτικότητας αφορά τον βαθμό στον οποίο οι διάφορες δραστηριότητες «μεταμόρφωσαν» τους διαθέσιμους πόρους στα επιδιωκόμενα αποτελέσματα σε όρους χρόνου, ποσότητας και ποιότητας.
- Αποτελεσματικότητα: Το κριτήριο της αποτελεσματικότητας αφορά τον βαθμό στον οποίο τα αποτελέσματα από την υλοποίηση της Στρατηγικής συνέβαλαν στην επίτευξη των αναμενόμενων στόχων.
- Μακροπρόθεσμα αποτελέσματα: Το κριτήριο αυτό αφορά τον βαθμό στον οποίο η παρέμβαση έχει δημιουργήσει ή αναμένεται να δημιουργήσει σημαντικά θετικά ή αρνητικά, σκόπιμα ή ακούσια αποτελέσματα σε υψηλότερο επίπεδο. Αφορά τον τελικό αντίκτυπο και τα δυνητικά μετασχηματιστικά αποτελέσματα της παρέμβασης.
- Βιωσιμότητα: Το κριτήριο, της βιωσιμότητας, σχετίζεται με το εάν τα θετικά αποτελέσματα του έργου είναι πιθανό να συνεχιστούν μετά την παρέμβαση. Η βιωσιμότητα έχει πολλαπλές διαστάσεις (οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές). Η αξιολόγηση της βιωσιμότητας ενός έργου θα πρέπει να περιλαμβάνει την εξέταση των οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών και θεσμικών ικανοτήτων των συστημάτων που απαιτούνται για τη διατήρηση του καθαρού οφέλους στο πέρασμα του χρόνου.
Βασικά αξιολογικά ερωτήματα ανά κριτήριο αξιολόγησης είναι τα παρακάτω:
1ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Συνάφεια
- Οι στόχοι και οι κατευθύνσεις της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης (εθνικό και περιφερειακό σκέλος) ήταν συναφείς με τις ανάγκες και τις δυνατότητες της χώρας την περίοδο του σχεδιασμού και τις διαφαινόμενες εξελίξεις σε Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο; Οι στόχοι και οι κατευθύνσεις παρέμειναν έγκυρες και επίκαιρες καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου υλοποίησης;
- Ποιος ο βαθμός συνάφειας των δράσεων που σχεδιάστηκαν/ υλοποιήθηκαν με τους στόχους και τις κατευθύνσεις της Στρατηγικής; Ο βαθμός συνάφειας μεταβλήθηκε κατά τη διάρκεια της περιόδου υλοποίησης;
- Σε ποιο βαθμό καθιερώθηκαν κατάλληλες διαδικασίες διαχείρισης και συντονισμού, συστήματα παρακολούθησης και αξιολόγησης της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης; Ο μηχανισμός βάσει του οποίου αναπτύσσεται το μείγμα πολιτικής, ευνοεί́ έργα που ευθυγραμμίζονται με τη φιλοσοφία και το όραμα της Στρατηγικής;
- Σε ποιο βαθμό ο σχεδιασμός των παρεμβάσεων ήταν κατάλληλος να αντιμετωπίσει τις ανάγκες που είχαν εντοπισθεί́, ως προς τις ομάδες των δυνάμει ωφελούμενων και τις απαιτούμενες – αναγκαίες υπηρεσίες προς αυτούς;
2ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Αποτελεσματικότητα
- Ποιος είναι ο βαθμός επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί́ ως προς τις εκροές και τα αποτελέσματα;
- Σε ποιους παράγοντες οφείλεται η επίτευξη ή μη επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί́ σε επίπεδο δεικτών εκροών και αποτελέσματος;
- Ποιες παρεμβάσεις αποδείχθηκαν πιο αποτελεσματικές, για ποιες ομάδες και σε ποιο πλαίσιο;
- Ποια η προστιθέμενη αξία από την εφαρμογή́ της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης κατά την Προγραμματική Περίοδο (ΠΠ) 2021-2027;
- Ποια η αξιολόγηση της Διαδικασίας Επιχειρηματικής Ανακάλυψης ως προς την εξεύρεση νέων επιχειρηματικών ευκαιριών για την αξιοποίηση της γνώσης;
- Η ΔΕΑ ενίσχυσε τη συνεργασία μεταξύ ερευνητικών φορέα και επιχειρήσεων; Αν ναι, σε ποιο βαθμό;
3ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Αποδοτικότητα
- Οι δράσεις που υλοποιήθηκαν ήταν αποδοτικές σε σχέση με το κόστος;
- Ο διαθέσιμος προϋπολογισμός είναι κατάλληλος για την υλοποίηση της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης;
- Ποιες δράσεις ήταν οι πιο αποδοτικές σε όρους ανάλυσης κόστους - οφέλους (cost - effectiveness);
- Ποια είναι η αποδοτικότητα των παρεμβάσεων ανά κατηγορία δράσης;
- Ποιοι είναι οι κρίσιμοι παράγοντες που επηρεάζουν την αποδοτικότητα των αξιολογούμενων παρεμβάσεων;
4ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Μακροπρόθεσμα αποτελέσματα
- Σε ποιο βαθμό έχουν επιτευχθεί́ τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα (π.χ. μεταβολές σε τιμές δεικτών του European Innovation Scoreboard) και κατά πόσο αυτά οφείλονται άμεσα στη Στρατηγική́ Έξυπνης Εξειδίκευσης;
- Σε ποιο βαθμό ενισχύθηκε η οικονομική́ και κοινωνική́ ανάπτυξη σε ένα ευρύτερο επίπεδο πέραν των άμεσων ωφελούμενων της παρέμβασης;
- Ποια είναι η επίπτωση στην οικονομία -σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο- από την υλοποίηση της Στρατηγικής;
- Έχουν αναπτυχθεί́ οι αναγκαίες βάσεις για τη βελτίωση των εθνικών και των περιφερειακών συστημάτων έρευνας και καινοτομίας και τη στήριξη της καινοτόμου επιχειρηματικότητας μακροπρόθεσμα;
5ο Κριτήριο Αξιολόγησης: Βιωσιμότητα
- Τα θετικά αποτελέσματα σε οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο είναι πιθανό να συνεχιστούν μετά την παρέμβαση;
- Ποια η ανάλυση της πραγματικής ροής των καθαρών οφελών ή της εκτίμησης των οφελών μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σύμφωνα με αναλύσεις ανθεκτικότητας και κινδύνου;
- Ποιες είναι οι θεσμικές ικανότητες των συστημάτων που απαιτούνται για τη διατήρηση του καθαρού οφέλους από την υλοποίηση της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης στο πέρασμα του χρόνου;
Υπάρχουν βέβαια και ερωτήματα αξιολόγησης που αφορούν περισσότερα από ένα κριτήρια αξιολόγησης, όπως τα εξής:
- Ποια είναι τα βασικά προβλήματα και εμπόδια που εντοπίστηκαν κατά την εφαρμογή́ της Στρατηγικής την ΠΠ 2021-2027;
- Μπορεί́ η «κληρονομιά» της ΠΠ 2021-2027 να μας προικίσει με διδάγματα για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της ΕΣΕΕ μετά το 2027; Ποια είναι τα διδάγματα αυτά.
Οι απαντήσεις στα ανωτέρω ερωτήματα αξιολόγησης θα αποτελέσουν τον κορμό των εκθέσεων αξιολόγησης, στις οποίες θα περιλαμβάνουν και τα σχετικά αποτελέσματα και τις συστάσεις. Κάθε έκθεση αξιολόγησης θα συνοδεύεται και από μη τεχνική περίληψη / παρουσίαση, η οποία θα απευθύνεται στο ευρύ κοινό.
Εκθέσεις Αξιολόγησης
Το σχέδιο αξιολόγησης της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης περιλαμβάνει δύο αξιολογήσεις οι οποίες θα διενεργηθούν με ευθύνη της ΜΟΝ-ΕΣΕΕ σε συνεργασία με τα αρμόδια περιφερειακά όργανα:
- Μία αξιολόγηση της ΕΣΕΕ στο μέσον της προγραμματικής περιόδου (ενδεικτικά το έτος 2025) και
- Μία αξιολόγηση της ΕΣΕΕ στο τέλος της προγραμματικής περιόδου, η οποία θα αξιοποιηθεί κατά τον σχεδιασμό της ΕΣΕΕ την περίοδο μετά το 2027.
Κάθε έκθεση αξιολόγησης θα αναφέρεται στο σύνολο της Στρατηγικής με ιδιαίτερη αναφορά σε κάθε μία από τις 13 Περιφέρειες.
Αξιοποίηση των εκθέσεων αξιολόγησης – Ο ρόλος των ενδιαφερομένων μερών
Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης θα αξιοποιηθούν για τον προσδιορισμό των διορθωτικών μέτρων που πρέπει να υλοποιηθούν και, ενδεχομένως, για την αναθεώρηση της Στρατηγικής. Επιπροσθέτως, αναμένεται η αξιολόγηση να αναδείξει καλές πρακτικές και διδάγματα (lessons learnt) για το μέλλον.
Εκτός από τα προαναφερόμενα ζητήματα που αφορούν τη βελτίωση του σχεδιασμού και της εφαρμογής της Στρατηγικής, η αξιολόγηση θα αποτελέσει μέσο για τη δημόσια λογοδοσία για να αποδειχθεί σε ποιο βαθμό οι πόροι αξιοποιήθηκαν αποδοτικά και ποια ήταν τα αποτελέσματα και οι επιπτώσεις από τη χρήση τους. Επιπλέον, η διαδικασία και τα αποτελέσματα της αξιολόγησης θα χρησιμοποιηθούν για τη θεσμική ενίσχυση των συμμετεχόντων φορέων ώστε να βελτιωθεί και να αναπτυχθεί η ικανότητά τους.
Εν κατακλείδι, η αξιολόγηση θα αξιοποιηθεί ως διαδικασία μάθησης, μέσω μιας συστηματικής έρευνας, τρόπων για καλύτερο σχεδιασμό και εφαρμογή δημοσίων προγραμμάτων και πολιτικών.
Σημαντικός θα είναι ο ρόλος των ενδιαφερόμενων μερών σε όλο τον κύκλο διενέργειας των αξιολογήσεων:
- Σχεδιασμός της αξιολόγησης: Κατά τον σχεδιασμό της αξιολόγησης θα συμμετέχουν οι φορείς της τετραπλής έλικας στον προσδιορισμό των αξιολογικών ερωτημάτων, την επιλογή των ζητημάτων που θα διερευνηθούν σε βάθος (case studies), το είδος και την έκταση των ερευνών πεδίου κλπ.
- Διενέργεια της αξιολόγησης: Οι φορείς της τετραπλής έλικας θα ενημερώνονται για τα ευρήματα της αξιολόγησης όπως αυτά θα διαμορφώνονται σταδιακά, θα συμμετέχουν/ διευκολύνουν την εκπόνηση μελετών περιπτώσεων, ερευνών πεδίου (π.χ. ομάδες εστίασης/ focus group) και θα συνδράμουν στον εντοπισμό καλών πρακτικών
- Μετά την ολοκλήρωση της αξιολόγησης κάθε έκθεση αξιολόγησης θα αναρτάται στην ιστοσελίδα του ΕΣΠΑ (με μέριμνα της ΜΟΝ-ΕΣΕΕ) και στις ιστοσελίδες των Περιφερειών (με μέριμνα του Αρμόδιου Περιφερειακού Οργάνου). Θα παρουσιάζεται επίσης σε δημόσια συνάντηση – συζήτηση (δια ζώσης ή ηλεκτρονική). Κάθε έκθεση αξιολόγησης θα συνοδεύεται από μη τεχνική περίληψη που θα απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό και η οποία θα αναρτάται επίσης στην ιστοσελίδα ΕΣΠΑ.
- Αποδέκτες των εκθέσεων αξιολόγησης θα είναι (ενδεικτικά):
- Οι κοινωνικοί εταίροι: ΣΕΒ, ΓΣΕΒΕΕ, ΣΕΤΕ, ΕΣΕΕ, ΣΒΕ, ΓΣΕΕ
- Τα μέλη του Συμβουλίου Εθνικής Στρατηγικής Έξυπνης εξειδίκευσης
- Οι Ειδικές Γραμματείες Διαχείρισης Προγραμμάτων ΕΣΠΑ
- Οι 13 Περιφέρειες
- Τα αρμόδια περιφερειακά όργανα για τη Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης
- Τα ΠΣΕΚ
- Οι διαχειριστικές αρχές των σχετικών προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2021-2027.
Τα ευρήματα και οι συστάσεις της αξιολόγησης όπως αυτά διαμορφώνονται σταδιακά θα παρουσιάζονται και θα συζητούνται σε ειδικές συνεδριάσεις του ΣΕΣΕΕ με σκοπό τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της ΕΣΕΕ. Ανάλογη ενημέρωση προς τα Περιφερειακά Συμβούλια και τα ΠΣΕΚ θα γίνεται με μέριμνα των αρμόδιων περιφερειακών οργάνων.
Τέλος, κομβικός θα είναι ο ρόλος των φορέων της τετραπλής έλικας στην διάδοση των αποτελεσμάτων και την εφαρμογή των συστάσεων της αξιολόγησης καθώς και στη διάδοση των καλών πρακτικών που θα αναδειχθούν σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.