Η Προγραμματική Περίοδος 2021–2027, θα προσφέρει ένα νέο και με περισσότερες προκλήσεις περιβάλλον για την αναβάθμιση και ανανέωση των πολιτικών, με τρόπους που ανταποκρίνονται καλύτερα στις κοινωνικές προκλήσεις.
Υπάρχουν έξι κύρια μαθήματα και αντίστοιχες κατευθύνσεις που πρέπει να ακολουθηθούν για τη σχεδίαση και την υλοποίηση της νέας στρατηγικής, προκειμένου η Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης (Smart Specialisation Strategy – S3) να ανταποκρίνεται καλύτερα στις μεγάλες προκλήσεις που έρχονται και να συμβάλει αποτελεσματικά σε μια βιώσιμη μετά-πανδημίας ανάκαμψη.
- Σύσταση σταθερών ομάδων εντός της περιφερειακής αρχής που είναι υπεύθυνη και υπόλογη για την πολιτική καινοτομίας μεταξύ των διοικητικών οργάνων και των συντελεστών καινοτομίας και επιχειρηματικότητας.
- Αναθεώρηση των συστημάτων κινήτρων βάσει της προτεραιοποίησης των επενδύσεων, προκειμένου να προστατευθούν τα πιο πειραματικά μέρη της πολιτικής παρέμβασης από κατοχυρωμένα συμφέροντα και να υποστηριχθούν επιλεκτικά μόνο τομείς και έργα που είναι πιο ελπιδοφόρα όσον αφορά στο άνοιγμα νέων αναπτυξιακών δρόμων.
- Η βιομηχανική πολιτική πρέπει να εκληφθεί ως συγκροτημένη από δύο συμπληρωματικούς πυλώνες. Τον έναν αφιερωμένο σε γενικές παρεμβάσεις με στόχο την αποκατάσταση των ουλών που έχει δημιουργήσει η κρίση στον οικονομικό ιστό και τον άλλο αφιερωμένο σε μια πραγματικά πειραματική πολιτική, η οποία καθοδηγεί την εξερεύνηση καινοτόμων ευκαιριών και ανοίγει νέους δρόμους για μια πιο βιώσιμη ανάπτυξη (Morgan, 2018).
- Τα μέτρα πολιτικής πρέπει να δοκιμάζονται και να αξιολογούνται με βάση την ικανότητά τους να αποσπούν τις προσπάθειες των ιδιωτών επιχειρηματιών στην έρευνα και την ανακάλυψη νέων δραστηριοτήτων που μπορούν να δημιουργήσουν προστιθέμενη αξία και να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της εποχής μας.
- Ενίσχυση της αναλυτικής βάσης για την υποστήριξη του σχεδιασμού πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης επίσης της χρήσης των ευκαιριών που οι νέες τεχνικές χαρτογράφησης δεδομένων παρέχουν, βασισμένες στην σύνθετη θεωρία που παρέχει το δίκτυο, καθώς και νέες πηγές πληροφοριών, όπως, για παράδειγμα, αλγόριθμοι Τεχνητής Νοημοσύνης που εφαρμόζονται στα Big Data.
- Απελευθέρωση της δυναμικής της πράσινης ανάπτυξης σε όλους τους οικονομικούς τομείς. Η μετάβαση προς την περιβαλλοντική βιωσιμότητα είναι ένας κοινωνικός στόχος και ταυτόχρονα μια ευκαιρία για οικονομική ανάπτυξη, με όχημα την Έξυπνη Εξειδίκευση.
Διάγραμμα: Οι Ειδικοί Στόχοι του Στόχου Πολιτικής-1 «Μια εξυπνότερη και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη»
Παράλληλα, η Ορθή Διακυβέρνηση της (εθνικής ή περιφερειακής) Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης είναι ο Θεματικός Αναγκαίος Όρος του Στόχου Πολιτικής-1 στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-2027 και εξειδικεύεται σε επτά (7) συγκεκριμένα κριτήρια εκπλήρωσης:
- Επικαιροποιημένη ανάλυση των εμποδίων που υφίστανται για τη διάδοση της καινοτομίας (innovation diffusion),
- Ύπαρξη αρμόδιου περιφερειακού/εθνικού οργανισμού ή φορέα που είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης
- Εργαλεία παρακολούθησης και αξιολόγησης για τη μέτρηση των επιδόσεων ως προς την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής
- Λειτουργία της συνεργασίας των stakeholders (διαδικασία επιχειρηματικής ανακάλυψης)
- Αναγκαίες δράσεις για τη βελτίωση των εθνικών ή περιφερειακών συστημάτων έρευνας και καινοτομίας, όπου απαιτείται
- Δράσεις για την υποστήριξη της βιομηχανικής μετάβασης, όπου απαιτείται
- Μέτρα για τη διεθνοποίηση
Τα παραπάνω κριτήρια εδράζονται στις ακόλουθες αρχές που θα πρέπει να υπηρετεί η Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης:
- Η διακυβέρνηση της S3 είναι εξελικτική. Η αλλαγή δεν συμβαίνει σε τυχαία μοτίβα και οποιαδήποτε προσπάθεια παρέμβασης στη διακυβέρνηση πρέπει να ξεκινά με μια διεξοδική κατανόηση του πλαισίου. Οι προτεινόμενες συστάσεις βασίζονται στον τρόπο διαχείρισης της RIS3 στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2014-2020, τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες που παρατηρήθηκαν σε αυτήν την πρώτη περίοδο έξυπνης εξειδίκευσης και τις αλλαγές που μπορούν να εισαχθούν στην υπάρχουσα διακυβέρνηση σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.
- Η διεθνοποίηση, η βιομηχανική μετάβαση και η συστηματική προβολή της έρευνας και της καινοτομίας, καθοδηγεί τη διακυβέρνηση της S3 και τις κύριες συνιστώσες της, τη ΔΕΑ, την παρακολούθηση και τη διάδοση της καινοτομίας.
- Υπάρχει έντονη ανησυχία για τη βιομηχανική μετάβαση, η οποία δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην κατασκευή αντί για τις υπηρεσίες που είχαν προτεραιότητα κατά την πρώτη περίοδο της RIS3. Αυτό προέκυψε από την ανάλυση των σημαντικότερων βιομηχανιών στην Ελλάδα με γνώμονα το μέγεθος και την εξειδίκευση.
- Οι τομείς προτεραιότητας της S3 θα πρέπει να επιλέγονται μετά το πέρας της Επιχειρηματικής Ανακάλυψης (όχι πριν) και ο συνδυασμός των παραγόμενων πολιτικών πρέπει να ανταποκρίνεται σε μια σειρά προκλήσεων για μια βιομηχανία ή ένα οικοσύστημα.
- Τα κωλύματα της καινοτομίας εκτιμώνται με βάση ολόκληρο το σύστημα καινοτομίας στην Ελλάδα, των αδυναμιών των πολιτικών που ασκήθηκαν στο παρελθόν και του βασικού ρόλου που έπαιξαν οι ερευνητικοί και ακαδημαϊκοί οργανισμοί.
Βασικό μηχανισμό διαβούλευσης, συντονισμού και συνεργασίας θα αποτελέσουν τα Θεματικά Δίκτυα, συμπεριλαμβανομένων και Δικτύων σε τομείς πολιτικής, όπως αυτό του Συντονισμού για την Έξυπνη Εξειδίκευση, τα οποία οργανώνονται και συντονίζονται από την ΕΑΣ με στόχο τη επίτευξη κοινής αντίληψης επί συναφών θεμάτων, την ανταλλαγή απόψεων για τη βελτίωση και εναρμόνιση σε θέματα εφαρμογής, τη διάχυση εμπειρίας, γνώσεων και καλών πρακτικών και την ενίσχυση της διαφάνειας.
Στα θεματικά δίκτυα μετέχουν εκπρόσωποι των Διαχειριστικών Αρχών, των κατά περίπτωση Επιτελικών Δομών ΕΣΠΑ των Υπουργείων και των κοινωνικών εταίρων, μεγάλοι δικαιούχοι ή εκπρόσωποι ομάδων δικαιούχων κατά περίπτωση.