Με τον όρο Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση - ΠΕΔ (Multilevel Governance - MLG) νοείται κάθε συντονισμένη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των κρατών μελών και των τοπικών και περιφερειακών τους αρχών, που στοχεύει στη χάραξη και τη συντονισμένη υλοποίηση των πολιτικών της Ε.Ε.
Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση – ΠΕΔ
Η ΠΕΔ βασίζεται στο σεβασμό της αρχής της επικουρικότητας, με την οποία αποφεύγεται η συγκέντρωση των αποφάσεων σε ένα και μοναδικό επίπεδο εξουσίας και διασφαλίζεται ότι οι πολιτικές χαράσσονται και υλοποιούνται στο πλέον ενδεδειγμένο επίπεδο.
Σύμφωνα με την παραδοχή αυτή, αναγνωρίζεται (Liesbet Hooghe, 2001) ότι:
- αρμοδιότητες που παλαιότερα ασκούνταν αποκλειστικά από τις εθνικές κυβερνήσεις πλέον διαμοιράζονται ανάμεσα σε ευρωπαϊκούς και περιφερειακούς οργανισμούς,
- οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν απωλέσει το μονοπώλιο σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων (σε θέματα που αφορούν στο ενωσιακό δίκαιο), και
- οι ευρωπαϊκές «σκηνές» πολιτικής διασυνδέονται και αλληλοεπιδρούν.
Η ΠΕΔ αποτελεί πλέον βασική προϋπόθεση στη λήψη ορισμένων πολιτικών στην Ευρώπη αποδεικνύοντας τον καθοριστικό ρόλο που έχει σε όλα τα στάδια της ευρωπαϊκής διαδικασίας λήψης αποφάσεων και βρίσκεται στο επίκεντρο των πολιτικών προτεραιοτήτων της Επιτροπής των Περιφερειών (ΕτΠ - CoR) για περισσότερο από μία δεκαετία.
Σε επίπεδο Στρατηγικών Έξυπνης Εξειδίκευσης (Σ.Ε.Ε.), αφορά στη συμμετοχή στο σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αναθεώρηση της Στρατηγικής, διαφορετικών φορέων, οι οποίοι ανήκουν σε διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης. Η συνθήκη αυτή δημιουργεί μια δυσκολία η οποία έγκειται στο γεγονός ότι απαιτούνται «διαδοχικές αποφάσεις» με τη συμμετοχή μεγάλου αριθμού ενδιαφερομένων σε αρκετά στρώματα χάραξης πολιτικής (από τους σχεδιαστές έως τους υλοποιητές).
Για να μπορέσουν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα αυτή, το Joint Research Centre προτείνει:
- την αναγνώριση της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης (Σ.Ε.Ε.) ως ενός σημαντικού αλλά όχι ολοκληρωτικού μέρους, χάραξης πολιτικής,
- τον πειραματισμό με διαδικασίες που αφορούν στη Σ.Ε.Ε., όπου διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης μαθαίνουν παράλληλα, με τελικό σκοπό τη λήψη σωστών και κοινών αποφάσεων,
- τη δημιουργία μηχανισμών διαπραγμάτευσης βάσει κοινών μαθησιακών διαδικασιών.
Σύμφωνα με τον Foray (Foray και Goenaga, 2013), η Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση μπορεί να βοηθήσει στην εφαρμογή των βασικών αρχών της Σ.Ε.Ε. ειδικά σε σχέση με:
- το επίπεδο ανάλυσης. Μπορεί να βοηθήσει στην αποτύπωση της δυναμικής των προτεραιοτήτων που αναδύονται ως προνομιακές σε επίπεδο καινοτομίας για μια περιφέρεια και ταυτόχρονα μπορεί να διευκολύνει τη σύνδεση αυτών με αντίστοιχες επενδυτικές ευκαιρίες.
- τη Διαδικασία Επιχειρηματικής Ανακάλυψης (Δ.Ε.Α.). Μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της ανάδειξης των εθνικών και περιφερειακών δυναμικών κλάδων, της ενσωμάτωσης της γνώσης και των δυνατοτήτων εύρεσης πιθανών ευκαιριών για εξειδίκευση, χάρη στην εγγύτητα στους στόχους που παρουσιάζουν τα εθνικά και περιφερειακά αντίστοιχα όργανα πολιτικής τα οποία συμμετέχουν σε αυτή.
- την πειραματική φύση της Σ.Ε.Ε. η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συνεχή παρακολούθηση, αξιολόγηση και μάθηση. Μπορεί να συνεισφέρει στην επίτευξη ουσιαστικών στόχων και δεικτών, στην ανάλυση των συγκεντρωτικών δεδομένων με τη χρήση εμπειρικών, στη βελτίωση της πρόσβασης σε πληροφορίες και προώθησης της αμοιβαίας μάθησης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, μέσω της συμμετοχής σε αυτή των φορέων εφαρμογής της πολιτικής από όλα τα επίπεδα.
Οι τέσσερις (4) βασικοί πυλώνες της ΠΕΔ στην Έξυπνη Εξειδίκευση, σύμφωνα με Miren Larrea et al, 2019, είναι:
- Η Πολυπλοκότητα στην ΠΕΔ αφορά στην κατάσταση όπου υπάρχουν πολλές κυβερνήσεις (εθνικές, περιφερειακές κυβερνήσεις, δημοτικά συμβούλια, κ.λπ.) που είναι αυτόνομες αλλά αλληλοεξαρτώμενες και οι οποίες μπορεί να έχουν διαφορετικές προοπτικές σχετικά με τα ζητήματα της καινοτομίας και της Έξυπνης Εξειδίκευσης και των πιθανών λύσεων σε αυτά. Κανένας από αυτούς, ωστόσο, δεν έχει ιεραρχική δύναμη να καθοδηγήσει απόλυτα τους άλλους για το τι να κάνουν.
- Οι Αναδυόμενες Στρατηγικές και τα αναδυόμενα αποτελέσματα αναφέρονται στο γεγονός ότι κατά την εφαρμογή της ΠΕΔ οι διαμορφωτές των πολιτικών στα διάφορα επίπεδά της δεν γνωρίζουν εκ προοιμίου ποια θα είναι τα αποτελέσματα της στρατηγικής τους και οι κατευθύνσεις που θα προκύψουν, καθώς πρόκειται για μια διαδικασία μάθησης/κατανόησης και διαπραγμάτευσης. Στον πυρήνα αυτής της λογικής βρίσκεται η Διαδικασία Επιχειρηματικής Ανακάλυψης (ΔΕΑ) η οποία είναι εκ φύσεως bottom-up και απρόβλεπτη ως προς τα αποτελέσματά της.
- Η Τοπική Ιδιαιτερότητα αναφέρεται στο γεγονός ότι οι στρατηγικές πρέπει να εφαρμόζονται διαφορετικά σε κάθε τόπο. Οι συντελεστές σε κάθε περιοχή βρίσκουν λύσεις προσαρμοσμένες στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε τόπου. Ορισμένες τέτοιες συνθήκες μπορεί να είναι σχετικά εύκολο να εντοπιστούν, όπως το μέγεθος των χωρών και περιοχών, η κεντρική ή περιφερειακή τους θέση, η ταξινόμησή τους ως προηγμένες ή καθυστερημένες περιοχές ή ακόμα και η πυκνότητα του περιφερειακού τους συστήματος καινοτομίας. Υπάρχουν όμως και άλλες περιστάσεις που θα μπορούσαμε να περιγράψουμε ως «ήπιες» συνθήκες, οι οποίες είναι πιο δύσκολο να εντοπιστούν ή να διαγνωστεί ο ρόλος τους.
- Η Αμοιβαιότητα αναφέρεται στην ανάγκη αλληλοαναγνώρισης της σημαντικότητας και του ρόλου των συντελεστών των διαφορετικών επιπέδων της ΠΕΔ. Καθώς από τη μία πλευρά, η αμοιβαία αναγνώριση εξαρτάται από τον θεσμικό ρόλο του κάθε διαφορετικού εμπλεκόμενου επιπέδου διακυβέρνησης και από την άλλη πλευρά η αμοιβαία αναγνώριση και επομένως η αμοιβαιότητα εξαρτάται από την εμπιστοσύνη, κατά συνέπεια η διαδικασία για την επίτευξη της αμοιβαιότητας είναι βασικά μια διαδικασία όπου ορίζονται οι ρόλοι και οικοδομείται εμπιστοσύνη.
Το νέο σύστημα διακυβέρνησης της Εθνικής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης 2021-2027, προβλέπει την κατανομή των αρμοδίων Οργάνων σε τέσσερα (4) επίπεδα, βάσει του θεσμικού τους ρόλου, της σύνθεσής τους, καθώς και των αρμοδιοτήτων τους, όπως στο παρακάτω σχήμα:
Στο αποφασιστικό επίπεδο, το όργανο λήψης αποφάσεων είναι το Συμβούλιο Εθνικής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης, στο οποίο θα εκπροσωπείται και η Ένωση Περιφερειών Ελλάδος, ενώ για το επιτελικό επίπεδο, έχει συσταθεί η Μονάδα Προγραμματισμού, Συντονισμού & Παρακολούθησης της Ε.Σ.Ε.Ε. (ΜΟΝ-ΕΣΕΕ), της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Επενδύσεων και Ε.Σ.Π.Α. αρμοδιότητα της οποίας είναι η διαχείριση και ο συντονισμός υλοποίησης της Σ.Ε.Ε. συμπεριλαμβανομένου του συντονισμού μεταξύ εθνικού και περιφερειακού επιπέδου.