Θεμελιώδης αρχή της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης αποτελεί ο καθορισμός των προτεραιοτήτων, μιας χώρας ή μιας περιφέρειας, που παρουσιάζουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και που μέσω της έρευνας και της καινοτομίας θα μπορέσουν να ευθυγραμμιστούν με τις ανάγκες των παραγωγικών φορέων, ώστε να αξιοποιηθούν οι αναδυόμενες ευκαιρίες και οι εξελίξεις της αγοράς με συνεκτικό τρόπο.
Βασική προϋπόθεση ανάπτυξης μιας Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης είναι η εμπλοκή των εθνικών ή περιφερειακών πολιτικών αρχών, της ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας, του επιχειρηματικού κόσμου και της κοινωνίας των πολιτών. Οι συμμετέχοντες αυτοί, οι οποίοι αποτελούν τη λεγόμενη τετραπλή έλικα, προέρχονται από διαφορετικά υπόβαθρα και κατέχουν μια διάσπαρτη γνώση που συγκεντρώνεται μέσω της συμμετοχής τους σε μια διαδικασία «ανακάλυψης της επιχειρηματικότητας», δηλαδή της εμπλοκής βασικών παραγόντων καινοτομίας και επιχειρήσεων, τη Διαδικασία της Επιχειρηματικής Ανακάλυψης (Δ.Ε.Α.).
Η Δ.Ε.Α. αποτελεί το θεμέλιο λίθο της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης. Οι φορείς του συνεργατικού σχήματος της τετραπλής έλικας έχουν το πλεονέκτημα της ανακάλυψης κλάδων έντασης Έρευνας, Ανάπτυξης και Καινοτομίας, τους οποίους μια χώρα ή περιφέρεια έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να αναπτύξει, με την αξιοποίηση των υφιστάμενων παραγωγικών δυνατοτήτων της.
Είναι γενικότερα αποδεκτό ότι οι πιο σημαντικές «καινοτομίες» δεν έχουν τεχνικό περιεχόμενο, αλλά αντίθετα συνίστανται στην αποκάλυψη, υποκίνηση και υλοποίηση μιας συγκεκριμένης επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, στη βάση νέων ερευνητικών και καινοτομικών δραστηριοτήτων. Επομένως, πρόκειται για μια πρωτότυπη ένωση της υπάρχουσας επιστημονικής και τεχνικής γνώσης με τους βιομηχανικούς πόρους και τις δυνατότητες μιας συγκεκριμένης χώρας ή περιφέρειας.
Η πολιτική λογική της Δ.Ε.Α. είναι η ολοκληρωμένη και περιεκτική διαδικασία μάθησης από «κάτω προς τα πάνω» που αποκλίνει από την παραδοσιακή πολιτική παρέμβασης (συγκεντρωτική διαδικασία λήψης αποφάσεων από «πάνω προς τα κάτω») και επιδιώκει την ενοποίηση της κατακερματισμένης και κατανεμημένης σε πληθώρα φορέων, επιχειρηματικής γνώσης, μέσω της δημιουργίας συνδέσεων και συνεργασιών.
Βασικός της στόχος είναι η εξερεύνηση και το άνοιγμα ενός νέου πεδίου ευκαιριών (τεχνολογικών και εμπορικών), δυνητικά πλούσιου σε πολυάριθμες καινοτομίες που αναδύονται ως εφικτές και ελκυστικές.
Η μέχρι σήμερα εμπειρία στηριζόταν κυρίως στη διαμόρφωση «οριζόντιων» μέτρων και πολιτικών που αφορούσαν στην Έρευνα και Τεχνολογία. Η Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης, μέσω της Δ.Ε.Α., δίνει πλέον έμφαση σε πιο «κάθετες» πολιτικές ανιχνεύοντας μέσα σε κάθε κλάδο/τομέα της οικονομίας συγκεκριμένες δραστηριότητες που μπορούν να δημιουργήσουν μέσω τεχνολογικής αναβάθμισης διαρθρωτικές αλλαγές στον κλάδο, με την προτεραιοποίηση να μην αποτελεί πια το αντικείμενο ενός παντογνώστη τεχνοκράτη που σχεδιάζει στρατηγικές, αλλά να απαιτεί μια διαδραστική διαδικασία.
Η Δ.Ε.Α. είναι μια διαδικασία ευέλικτη και τοποκεντρική (place-based) καθώς λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες και περιορισμούς και παρά το γεγονός ότι μοιράζεται κοινούς στόχους και προτεραιότητες, ο τρόπος εφαρμογής της δύναται να διαφέρει ανά χώρα ή και περιφέρεια.
Παρά ταύτα, ο βασικός τρόπος με τον οποίο κυρίως οργανώνεται, αφορά στα εξής βήματα:
- αναγνώριση του αντίστοιχου εθνικού ή περιφερειακού οικοσυστήματος καινοτομίας,
- αναγνώριση των αναγκών των εθνικών ή περιφερειακών παραγωγικών φορέων για καινοτομικές εφαρμογές,
- δημιουργία ενός μέσου διαβούλευσης των φορέων της τετραπλής έλικας, για τα πεδία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος που προκρίνονται για μια χώρα ή μια περιφέρεια (π.χ. πλατφόρμες καινοτομίας),
- διαμόρφωση ομάδων εργασίας συγκέντρωσης, επεξεργασίας και αξιολόγησης των προτάσεων που θα προκύψουν από τη διαβούλευση,
- διατύπωση από τις ομάδες εργασίας πρότασης οδικού χάρτη έργων – παρεμβάσεων για χρηματοδότηση,
- αξιολόγηση της υλοποίησης και των αποτελεσμάτων των έργων – παρεμβάσεων.
Αυτό που προκρίνεται επίσης ως σημαντικό, μετά και την εφαρμογή της Δ.Ε.Α., είναι η συνεχής παρακολούθηση της και η ανατροφοδότηση ανάλογα με τις εξελίξεις, ώστε να διασφαλίζεται η εμπιστοσύνη και η δέσμευση στους στρατηγικούς στόχους της Έξυπνης Εξειδίκευσης και να εξασφαλίζεται έτσι η συνεχής επιτυχής εφαρμογή της Στρατηγικής.